චිම්පන්සි පර්යේෂණවල පුරෝගාමි විශේෂඥවරිය අභාවප්‍රාප්ත වෙයි

චිම්පන්සි සත්ත්වයන් පිළිබඳ ලොව ප්‍රකට පර්යේෂණවරියක් වන ජේන් ගෝඩෙල් (Dame Jane Goodall) අභාවප්‍රාප්ත වීම ලොව පුරා විද්‍යාඥයන්, පරිසරවේදීන් සහ සත්ත්ව හිතවාදීන් අතර ගැඹුරු දුකක් ඇති කර ඇත.

ඇයගේ අභාවය සඳහන් කළ ජේන් ගෝඩෙල් ආයතනයේ නිවේදනයට අනුව, 91 හැවිරිදි වියේදී ඇය ඊයේ (01) වන දින අමෙරිකාවේ කැලිෆෝනියා ප්‍රාන්තයේ ලොස් ඇන්ජලීස් හිදී ස්වභාවික හේතු නිසා මිය ගොස් ඇති බව විදෙස් මාධ්‍ය වාර්තා කර තිබේ.

එම විට ඇය එක්සත් ජනපදයේ සංචාරක වැඩසටහනක නිරතව සිටියේය.

ජේන් ගෝඩෙල් බ්‍රිතාන්‍යයේ 1934 ජූනි 03 දින ලන්ඩන්හිදී උපත ලබා ඇති අතර, ඇගේ ජීවිතයම චිම්පන්සි සහ මිනිසුන් අතර සම්බන්ධතාවයන් අධ්‍යයනය කිරීමට කැප වූවකි. විද්‍යාත්මක පුහුණුවක් නොමැතිව, 26 හැවිරිදි වියේදී ඇය තානසිකාවේ ගොම්බේ ජාතික වනභූමියේදී චිම්පන්සි ගණ්ඩයන්ගේ හැසිරීම් නිරීක්ෂණය කිරීම ආරම්භ කළේය. මෙම පර්යේෂණ, ලුවිස් ලීකි (Louis Leakey) වැනි ප්‍රකට පුරාණ විද්‍යාඥයන්ගේ සහාය මත සිදුවූවක් වන අතර, ඇගේ සොයාගැනීම් විද්‍යාවේ විප්ලවයක් ලෙස සැලකෙයි.

චිම්පන්සි හැසිරීම් සම්බන්ධයෙන් විප්ලවීය සොයාගැනීම්

ජේන් ගෝඩෙල්ගේ පර්යේෂණවලින් චිම්පන්සින් මිනිසුන්ට සමාන හැසිරීම් රැසක් අනාවරණය විය. ඇගේ නිරීක්ෂණවලදී, චිම්පන්සින් උපකරණ භාවිතා කිරීම (උදා: කුඩු බෝග ලෙස භාවිතා කිරීම), මාංශ ආහාර ගැනීම, සමාජීය යුද්ධ සංවිධානය කිරීම, සහ "වර්ෂාවට නටන්න" (rain dances) වැනි චාරිත්‍ර ඇති බව හඳුනාගනිමින්, පෙර පැවති මිනිසුන්ට පමණක් උපකරණ භාවිතා කළ හැකි යැයි සිතූ මතවාදයන් වෙනස් විය. මෙම සොයාගැනීම් 1960 දශකයේදී "බටහිර ලෝකයේ මහා විද්‍යාත්මක ජයග්‍රහණයක්" ලෙස හැඳින්වූවක් වන අතර, ඇගේ 1963 National Geographic සභාපතිකවරණයේදී පළ වූ වාර්තාව මගින් ලොවට හඳුන්වා දුන්නේය.

ඇගේ නිරීක්ෂණවලදී, "චිම්පන්සින් අපට ඉතා සමානයි" යැයි ඇය පවසා ඇති අයුරු, ඔවුන්ගේ හැඟීම් ප්‍රකාශන (උදා: චුම්බන, ආලිංගන, අත්ලෙලංගාරුකම්), සහ ආදරය, සංවේදීත්වය, සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය වැනි සංකීර්ණ බවන් මිනිසුන්ට සමාන බව පෙන්වා දුන්නාය. මෙම සොයාගැනීම් මිනිස් සමාජයේ මූලික අවබෝධයන් වෙනස් කළ අතර, සත්ත්ව විද්‍යාවේදී ස්ත්‍රීන් සඳහා මඟ පාදුකාවක් විය. STEM (විද්‍යා, තාක්ෂණ, ඉංජිනේරු, ගණිත) ක්ෂේත්‍රවල ස්ත්‍රීන්ගේ සහභාගීත්වය 1970-2011 කාලයේදී 7% සිට 26% දක්වා ඉහළ ගියේ ඇගේ බලපෑම මත බව ජේන් ගෝඩෙල් ආයතනය පෙන්වා දෙයි.

ජීවිතයේ ගමන: තරුණියකගෙන් ගෝලීය විප්ලවකාරියක දක්වා

ලන්ඩන්හිදී උපත ලබා, බෝර්න්මූත්හිදී (Bournemouth) වැඩබිහි වූ ජේන් ගෝඩෙල්ගේ ළමාවියේ සිටම සත්ත්වවලට ඇති ආදරය ඇගේ ජීවිතයේ ආරම්භය විය. 23 හැවිරිදි වියේදී කෙන්යාවේ මිතුරෙකු හමුවීමට ගොඩගිය ඇය, ලුවිස් ලීකි සහ මේරි ලීකි වැනි ප්‍රකට විද්‍යාඥයන් හමුවීමෙන් චිම්පන්සි පර්යේෂණයට යොමු විය. 1957දී තානසිකාවට පැමිණි ඇය, 1960දී ගොම්බේ වනභූමියේදී චිම්පන්සි ගණ්ඩයන් සමඟ ජීවත් වීම ආරම්භ කළාය.

1977දී ඇය ආරම්භ කළ ජේන් ගෝඩෙල් ආයතනය (Jane Goodall Institute) ලොව විශාලතම සත්ත්ව සංරක්ෂණ සංවිධානයන්ගෙන් එකක් බවට පත්වූවක් වන අතර, එය එක්සත් ජනපදය ඇතුළු 34 රටවල කාර්යාල ඇති බව පෙන්වා දෙයි. මෙම ආයතනය මගින් චිම්පන්සින්ගේ ජීවනාශ්‍රිත සංරක්ෂණය, යුවළොව පරිසර වැඩසටහන්, සහ ආසියානු-අප්‍රිකානු සංවර්ධනයන් සඳහා කටයුතු කරයි. ඇයගේ 25කට වැඩි පොත් (උදා: In the Shadow of Man, The Book of Hope: A Survival Guide for Trying Times) ලොව පුරා ලක්ෂ ගණනක් විකිණීමට ලක්වූවක් වේ.

1977දී ඇය ආරම්භ කළ ජේන් ගෝඩෙල් ආයතනය (Jane Goodall Institute) ලොව විශාලතම සත්ත්ව සංරක්ෂණ සංවිධානයන්ගෙන් එකක් බවට පත්වූවක් වන අතර, එය එක්සත් ජනපදය ඇතුළු 34 රටවල කාර්යාල ඇති බව පෙන්වා දෙයි. මෙම ආයතනය මගින් චිම්පන්සින්ගේ ජීවනාශ්‍රිත සංරක්ෂණය, යුවළොව පරිසර වැඩසටහන්, සහ ආසියානු-අප්‍රිකානු සංවර්ධනයන් සඳහා කටයුතු කරයි. ඇයගේ 25කට වැඩි පොත් (උදා: In the Shadow of Man, The Book of Hope: A Survival Guide for Trying Times) ලොව පුරා ලක්ෂ ගණනක් විකිණීමට ලක්වූවක් වේ.

ගෞරවනීය ජීවිතයේ සම්මාන සහ බලපෑම

ජේන් ගෝඩෙල්ගේ දායකත්වයන් සඳහා ඇය ලබාගත් සම්මාන රැසක් ඇත: 2002දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම ශුබාෂිතකාරිය (UN Messenger of Peace), 2003දී බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික සිරිත් සම්මාන (Dame of the British Empire), සහ 2025දී එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ස්වාධීනතා පදක (Presidential Medal of Freedom). ඇගේ වැඩ මගින් වනඛණ්ඩකරණයට, සත්ත්ව පර්යේෂණවලට, සහ සත්ත්ව භාවිතයට (ඖෂධ සහ සත්ත්වෝද්‍යාන) එරෙහිව ගෝලීය ව්‍යාපාරයක් ඇති විය.ඇගේ අභාවයෙන් පසු, ලොව පුරා ත්‍රිත්වයන් ලැබෙන අතර, ඩිස්නි ඇනිමල් කිංග්ඩම්හි ට්‍රී ඔෆ් ලයිෆ්හි ඇගේ නමින් පැහැදිලි තීරුවක්, සහ ඇගේ පොත්වල විකිණීම් ඉහළ යාමක් දක්නට ලැබෙයි. "ඇගේ සොයාගැනීම් විද්‍යාව විප්ලවීය කළාය, සහ ඇය ස්වභාවික ලෝකය සංරක්ෂණය කිරීමේ නිර්ලංග සටන්කාමියක් විය" යැයි ජේන් ගෝඩෙල් ආයතනය පවසයි.

ඇගේ අභාවයෙන් පසු, ලොව පුරා ත්‍රිත්වයන් ලැබෙන අතර, ඩිස්නි ඇනිමල් කිංග්ඩම්හි ට්‍රී ඔෆ් ලයිෆ්හි ඇගේ නමින් පැහැදිලි තීරුවක්, සහ ඇගේ පොත්වල විකිණීම් ඉහළ යාමක් දක්නට ලැබෙයි. "ඇගේ සොයාගැනීම් විද්‍යාව විප්ලවීය කළාය, සහ ඇය ස්වභාවික ලෝකය සංරක්ෂණය කිරීමේ නිර්ලංග සටන්කාමියක් විය" යැයි ජේන් ගෝඩෙල් ආයතනය පවසයි.

ජේන් ගෝඩෙල්ගේ ජීවිතය, බිහිසුණු ලෝකයකදී බලාපොරොත්තුවේ සංදේශයක් ලෙස ඉතිහාසයට ගලපා ඇති අතර, ඇගේ වැඩ චිම්පන්සින්ගේ ජීවනාශ්‍රිත සංරක්ෂණයට සහ මිනිස්-සත්ත්ව සමගියට තවමත් බලපානු ඇත.